Kovid-19 ve etkilerine dair yapılan dikkate değer olduğunu düşündüğüm veri haberlerini derlemeye başladım ve bu haberleri listelerken belirli bir tema üzerinden ilerledim. İlk ele aldığım temada, verilerin öngörü oluşturan modellemeler ile birlikte düşünüldüğü çalışmalar yer aldı. İkinci temada haritalar aracılığıyla görselleştirilen haber içeriklerine odaklandım. Üçüncü olarak ise verilerin özgün grafikler aracılığıyla sunulduğu haber hikâyelerine yer verdim. Bu üç derleme yazının da ortak noktası -ABD ve Avrupa- Batı’nın haber mecralarında yayımlanması oldu. Bu sebeple bu haberlerde Türkiye ve salgın ilişkisine dair çok az anekdot yer aldı. Bu yazıda, nitelikleri tartışılsa da -hatta bu sebeple bile haber konusu olabilir- Sağlık Bakanlığı başta olmak üzere çeşitli kurum ve kuruluştan verilerin sağlandığı dönemsel bir veri bolluğu içerisinde Türkiye’de yer alan mecraların verilere bakış açısını tartışmak istedim. Öncelikle veri gazeteciliği konusunda Türkiye’yi ele aldığımızda Anadolu Ajansı’nın infografikleri ilk akla gelen oluyor. AA, Kovid-19 ile ilgili Dünya geneli ve Türkiye özelinde vaka ve vefat sayılarını infografikleri ile güncelliyor. Bu infografikler “hap” niteliğinde bilgiler sağlasa da veri gazeteciliğinin taşıdığı ve Batı gazetelerinde karşılaştığımız gibi haberlerde yer alan ve alması gereken açıklayıcı, sorgulayıcı, düşündürücü veya açığa çıkarıcı unsurları ve hikâyeleri barındırmıyor. AA’nın haber önceliklerinde genellikle bu unsurlar zaten yer almıyor.
Anadolu Ajansı’nın yanı sıra BBC ve Sputnik gibi kamu yayıncılarının Türkiye bürolarında da benzer görselleştirme çalışmaları yapılıyor.
Kamu yayıncılığında infografik örnekleriyle karşılaşıyoruz. Ancak bu haberler toplumu birçok açıdan etkileyen salgını iyi anlamamıza yeterli olmuyor. Türkiye’de özel gazete ve yayıncıların bu konudaki yaklaşımı da henüz yalnızca Sağlık Bakanlığından paylaşılan verileri, haber ve grafikleri doğrudan aktarmakla sınırlı kalıyor. Bakanlığın da bu konuda eksikleri bulunuyor. Aşağıda Sağlık Bakanlığı tarafından sürekli güncellenen grafiği paylaşıyorum. Sizce ne anlatıyor?
Kovid-19 sürecini nasıl takip ediyorum?
Durum böyle olunca haber takibi için alternatif kaynaklara yönelmek gerekiyor. Gazetelerin ve gazetecilerin düşünmesi gereken yere gelirsek: Kovid-19 sürecinde Batı’da gazetelerin üstlendiği işlevi Türkiye’de; istatistik ve veri bilimciler, tıp uzmanları ve akademisyenler yerine getiriyor. Elbette Twitter’da karşılaştığımız grafikler ve bilgiler, bizlere veri gazeteciliğinin tüm bileşenlerini sunmuyor ve derli toplu bir hikâye anlatmıyor fakat bu çalışmaların çeşitli sorgulamaların önünü açtığı da bir gerçek. Bu bağlamda çoğunlukla Twitter’da karşılaştığım, üzerinde emek olan Türkiye’nin içinde bulunduğu süreci anlamaya çalışan paylaşım ve haberleri bu yazıda listelemeyi düşündüm.
İnteraktif ve güncel Koronavirüs takip sayfası
Veri gazeteciliği ile ilgili çalışmalar yürüten VOYD, salgının ilk günlerinden itibaren sağladığı resmi verileri oluşturduğu takip sayfasında etkileşimli grafikleriyle paylaşıyor.
Karantina öncesi ve sonrası hareketlilik
Google, salgın da dâhil olmak üzere birçok konuda önemli bir veri kaynağı olarak karşımıza çıkıyor. Prof. Dr. Fatih Tank’ın paylaşımı, üzerine gidilebilecek bir haberin aslında ilk adımını oluşturmuş. Benzer sorgulamalar, Batı basınında farklı kaynaklardan -(telekom verileri) bölgeler üzerinden- değerlendirilerek ele alınmıştı.
Dünyada ve Türkiye’de Koronavirüs’ün durumu
Salgının ülkemizdeki durumunu anlayabilmek için diğer ülkelerdeki duruma göz atmak gerekebilir. Erol Taymaz’ın hazırladığı grafik Sarkaç’ta yayımlandı.
Bölgesel salgın üreme hızı
Salgın üreme hızı dış basında da çeşitli görselleştirme teknikleriyle ele alınmıştı. Uzmanlar bu değerlerin hastalığın yayılımı için önemli bir değer olduğunu düşünüyor. Hasan Güçlü’nün grafiği de Türkiye’deki durumu bölgeler bazında kıyaslıyor. Ayrıca salgın evrildikçe görülen değişimler Hasan Güçlü tarafından güncellenerek paylaşılıyor.
Türkiye’de salgın tekrar yükselişe geçiyor
Ağustos ayında Bakanlık tarafından yapılan test sayıları artırıldı, vaka sayıları ve can kayıpları da yükseliş eğilimindeydi. Zeki Berk grafikleriyle Kovid-19 sürecindeki durumu aydınlatmaya çalıştı.
Salgında kontrol kaybedildi mi?
Birartibir’de Tuba Çameli tarafından yayımlanan haberde; grafik, tablo vb. veri gazetecilik pratiklerini bulunmaması ve ham veriler olmasına rağmen habere yaklaşım dikkat çekiyor. Yaygın basında görmediğimiz, Bakanlık tarafından yayımlanan verilere eleştirel bir bakışla bölgesel STK temsilcilerine danışılmış, savunmasız grupların ve bu dönemde kritik bir rol üstlenen sağlık emekçilerinin durumu tartışılmış.
Resmi Kovid-19 vefat sayıları gerçeği yansıtıyor mu?
Resmi Kovid-19 sayılarının doğruluğu, pandemi sürecinin en önemli haber değerlerinden birisini oluşturuyor. The Economist ve New York Times resmi sayıları sınarken aynı dönemde geçmiş yıllardaki vefat sayılarından yola çıkmış ve ek ölümlere odaklanmıştı. Güçlü Yaman’ın çalışması da benzer şekilde belediyeleri ele almış ve çalışmada Konya’da 2 Mart – 30 Ağustos arasında önceki 5 yılın ortalamasına göre 1200 fazla ölüm yaşandığı saptanarak grafikle aktarılmış. İncelemek için:
2020’de İstanbul’da ne kadar ek ölüm gerçekleşti?
Mesut Erzurumluoğlu ve Defne Üçer Şaylan hazırladığı Sarkaç’ta yayımlanan içeriğe göre 11 Mart – 1 Eylül tarihleri arasında İstanbul’da 2015-2019 ortalamasına kıyasla toplam 5845 ek ölüm gerçekleşti. Sağlık Bakanlığı’nın resmi verilerine göre 1 Eylül itibariyle İstanbul’da COVID-19’a bağlı toplam vefat sayısı 2865 kişi oldu. Haberin detayları için:
Sağlık Bakanı Koca’nın Twitter paylaşımlarına verilen tepkilerin dağılımı
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın salgın sürecinde Twitter paylaşımları tartışılmaktaydı. Bu bağlamda hem siyasal iletişim hem de habercilik çerçevesinde değerli olabilecek bir çalışmanın ön adımı Ahmet Akgül tarafından atılmış. Akgül, Bakan Koca’nın paylaşımlarına gelen etkileşimleri zamana dayalı grafiğe dökmüş. R’dan nasıl Twitter verileri çekileceğine dair başlangıç oluşturmak adına bu yazıya bakabilir, Ahmet Akgül’ün paylaşımı için ise linke tıklayabilirsiniz.
Zaman içinde bölgelere göre artan vaka sayıları
Twitter’da yayım yapan Turcovid19 hesabı yöneticileri tarafından Sağlık Bakanlığı’nın yayımladığı veriler derlenmiş ve paralel setler grafiğinde görselleştirilmiş. Çalışmada Temmuz başında en yüksek vaka sayısına sahip 9. bölge olan Orta Anadolu’nun, hızla yükselerek 2. sıraya yerleşmesi dikkat çekmiş.
Google basit görselleştirmeleri ile farkındalık yaratıyor:
Google, Koronavirüs temalı aramalarda karşımıza öncelikle basit görselleştirme ve grafiklerin sunulduğu bir panel getiriyor. Verilerin kaynaklarını ise ülkelerin sağlık bakanlıklarından sağlayan Wikipedia’nın yanı sıra The New York Times ve Johns Hopkins University veritabanı olarak belirtiyor. Bu paneli iki açıdan olumlu buluyorum. Birincisi okuyucuların veri okuryazarlığını artırması adına önemli bir işleve sahip. İkincisi ise aşağıdaki grafikten de görüleceği üzere 24 Kasım’dan itibaren grafikte meydana gelen anormal yükseliş. Türkiye’de temmuz ayında vaka sayıları birden hasta sayısına dönüşmüştü. 24 Kasım’da ise artan kamuoyu baskıları ile tekrar vaka sayıları açıklandı. Bu durum Türkiye’deki açık veri politikalarını da bizlere özetliyor. Bu bağlamda grafiklerin görünürlüğünün artması, okuyucular için süreçleri anlamayı ve takip etmeyi kolaylaştıracaktır.
ODTÜ’den Kovid-19’a dair güncel detaylı veri paylaşımları:
ODTÜ İstatistik bölümünden bir araştırma görevlisi ve yedi lisans öğrencisinin girişimi ile Kovid-19’a dair detaylı bir veri tabanı oluşturuldu. Ekip çalışmalarıyla içinde bulunduğumuz süreç ile ilgili sağlık odaklı durum raporları ve grafikler sağlıyor. Ekibin ayrıca Veripie isimli bir blogu da bulunuyor.
Sözcü’den Koronavirüs ve kongreler üzerine karşılaştırmalı grafik:
Anaakım medya kuruluşlarında genellikle rastlamadığımız, Sözcü’de karşılaştığım bir infografiği paylaşmak istedim. Kongreler ile kongrelerin yapıldığı bölgede meydana gelen vaka artışlarının bir ilişkisi olabilir mi? Elbette olabilir. Fakat konunun daha detaylı ele alınması gerekir. Sözcü’nün ilgili paylaşımını listeye ekliyorum.
Habertürk’ten Dünya Geneli Aşılanmaya Dair Paylaşım:
Habertürk editörleri bir süredir Anadolu Ajansı’na benzer infografikler üzerine çalışıyor. Ekibin yaptığı aşılarla ilgili infografiği ekliyorum.
Türkiye’de Şehirler Risk Düzeylerine Göre Sınıflandırıldı
Sağlık Bakanlığı, şehirleri risk düzeylerine göre sınıflandırarak kısıtlamaları bu ölçek üzerinden açıkladı. Bunun üzerine harita ve harita görselleştirme çalışmaları bilgilendirme açısından önem kazandı. Güçlü Yaman’ın hazırladığı ekteki harita görselleştirme çalışması bir ayda meydana gelen değişimi açıklıkla ortaya koyuyor. Yüksek riskli şehirlerdeki nüfus yoğunluğu üzerinden hazırlanan Ozancan Özdemir tarafından paylaşılan ekteki paylaşım da dikkat çekiyor.
Twitter’da viral olan grafik
Türkiye’de Mart ve Nisan ayları pandemi döneminin en zor dönemlerinden biri oldu. Our World in Data’nın hazırladığı Türk Tabipler Birliği hesabından da paylaşılan zamana dayalı grafik süreci özetlemesi adına dikkat çekiciydi. Öyle ki birçok kullanıcı tarafından paylaşılarak sosyal medyanın gündemine de yerleşti.
Bir yanıt yazın