Geçtiğimiz haftalarda, Twitter’da anlık gelişmeleri aktaran hesapların artışına dikkat çekmek amacıyla Instagram’da bir içerik paylaşmıştık. Format gereği, uzun konuşmanın bir kısmını kesmek durumundaydık. Bu vesileyle, hem buradan izlemeyenler için içeriği tekrar paylaşmak hem de biraz detaylandırmak faydalı olur diye düşündüm. Dile getirmek istediğim problemin temeli, Türkiye’de anlık habere olan ihtiyaçtan doğuyor. Politikanın kurumlar üzerinde olan ağırlığı ve ani verilen kararların büyük değişimlere yol açması sonucunda meydana gelen durumlar, anlık haberden mahrum kalan insanların günlük yaşam pratiklerini sağlıklı bir şekilde sürdürememesine yol açıyor. Örneğin, bu durumların en somut örneklerini para politikaları üzerinde görebiliyoruz. Büyük marjlarda değişen kurlar ve bunun etkisiyle üretim ve tüketim sürecinde insanların sürekli gelişmelerden haberdar olma gerekliliği, onları anlık haber tüketim alışkanlıklarına sürükleyebiliyor. Bu durum, regülasyonların hızlıca değişmesi, gündemin yoğunluğu ile bir araya gelince alışkanlığın diğer ülkelere göre daha fazla olmasını da kısmen açıklıyor. Aslında bu sebeple, ağırlığı Twitter’da olmak üzere birçok çeşitli platformda yıllar içerisinde artan sayıda anlık haber paylaşan hesapları görebiliyoruz. Bu konuda spesifik bir çalışma bulunmamakla birlikte ya Twitter’ın algoritması ya da hesapların artış hızında meydana gelen ivme, bu hesapların kamuoyu oluşturma gücü ve etkileşim kapasitesinde dikkate değer bir büyümenin sebebini oluşturuyor. Hazırladığımız içerikte; gazetecisi, editörü, sahada çalışan bir muhabiri olmayan genellikle düşük bütçelerle masa başında yayım yapan bu hesapların toplum içerisinde yaratabileceği sorunlara dikkat çekmeyi ve buradan bilgi alabilecek kişiler için farkındalık yaratmayı planladık. Bahsettiğimiz hesapların bir kısmı, belirli ajandaları olsun ya da olmasın planlı gündemlere hizmet edebilir. Bu konuda da detaylı bir çalışma olmadığı için spekülasyona yol açmadan gözlem kaynaklı yalnızca tehlikeye işaret etmek daha uygun olur. Kullanıcı adını genellikle -haber, news- gibi kelimelerle oluşturan, çoğunluğu kopyala-yapıştır ile içerik üreten bu hesaplarda sorumluluk alan kimse olmadığı için ön planda etkileşim kaygısı yer alıyor. Hesaplarda sıklıkla demeçlere yer veriliyor. Bağlamından koparılarak, konuşma ya da metinden en çarpıcı kısımların aktarıldığı söylemler çoğunlukla kutuplaşmayı besleyerek toplumsal lincin önünü açabiliyor. Demeçler ile birlikte gündem haberlerinin etkileşim aracına dönüştürülmesi de toplumsal endişeyi ve korkuyu büyütüyor. Bu durumu somutlaştırmak istiyorum. Mesela bir TV canlı yayınında depremden hasar alan bir binanın yıkılışının ardından enkazda çalışmaları izliyoruz. O esnada aynı anda içinde yaşayan olup olmadığı, hasar durumu, yıkımın planlı olup olmadığı ve enkazın çevreye olası etkilerine dair basit bilgileri farkında olmadan alıyoruz. Fakat Twitter’da bu haber yalnızca “Son dakika! Şanlıurfa’da yedi katlı bir bina çöktü” vb. paylaşımlarla kullanıcılara aktarılıyor. Hâlihazırda ülke insanlarında mevcut bir travmanın ardından fikri takip olmadan ve detaylı bilgi içermeyen bu kısa, anlık paylaşımlar bilinçli düşünmeye zaman tanımadan panik ve korkuyu büyütebiliyor. Bu bağlamda aslında genel olarak tartışılması gereken konuyla ilgili birkaç not daha bırakmak istedim.
Çevrimiçi Doğrulama Araçları
Geçtiğimiz hafta, Doğruluk Payı ekibinden Koray Kaplıca ve Ceren Satıl doğrulama süreçlerinde başvurdukları araçları ve deneyimlerini bizlerle paylaştılar. Ben de bu araçlardan bir kısmını bültene eklemek istedim. Bunlardan ilki SuncCalc, video ve fotoğraflarda yer alan lokasyonları herhangi zamanda güneşin konumunu hesaplayarak tespit etmek amacıyla kullanılıyor. Bellingcat’de yer alan yazı, bu yöntemi kullanmak isteyenler için yol gösterici olabilir. Bir diğer araç ise Hoaxy, genellikle Twitter’da yapılan paylaşımların çevrimiçi ağ analizini sağlamak ve yanlış, yanıltıcı bilginin izini sürmek için kullanılıyor. Bu araçla birlikte, Twitter’da gerçekleştirilen manipülatif faaliyetlerin doğasını anlayabilmek için Sarkaç’ta yayımlanan güncel yazıyı da ekliyorum. Son olarak, Telegram’da yer alan kanal metriklerini incelemek için kullanılan çevrimiçi araç olan Telemetrio’ya değinmek istiyorum. Bir önceki başlıkta ele aldığım, anlık haber paylaşan haber hesapları ekosisteminin yalnızca Twitter ile sınırlı olmadığını burada da görebiliriz. Telegram Türkiye’de yaygın haber platformlarını incelediğimizde aynı platformların Twitter’da da popüler olduğu seçilebiliyor. Ayrıca Telegram’da içeriğin hesaplar arası dolaşımının azlığı ve tek kanaldan kullanıcıya ulaşması, bu hesaplarda daha kaygısız içerik paylaşma ortamı sunuyor. Öyle ki anlık haber hesaplarının bir kısmı Twitter’da paylaşmaya çekindiği görüntüleri Telegram’dan yayımlayacaklarını bildirerek oradan paylaşıyorlar.
Savaşın Detayları
Ukrayna-Rusya savaşına dair veri anlatılarını dikkatle takip ettiğim ve daha önce de paylaştığım texty.org, geçtiğimiz haftalarda savaşın bir yılını özetleyen haberini paylaştı. Haberde, işgal edilen bölge haritaları, Kiev’in azalan ışıkları, hava saldırısı uyarıları, resmi kaynaklardan gelen silah kullanım detayları yer alıyor.
Savaşın Detayları
Haftanın okuma önerileri:
- GPT-4 desteği ile birlikte, geçtiğimiz yılın sonlarından itibaren olduğu gibi tekrar ChatGPT gündemine geçiş yapıyoruz. The Verge’de yer alan sohbet botları; Bard, Bing ve ChatGPT’nin oyundan yemek tarifine farklı alanlarda karşılaştırıldığı yazıya bakabilirsiniz. Ayrıca yazıdan sonra incelediğim, GPT-4 ile ChatGPT’nin karşılaştırıldığı ilgili makaleyi de inceleyebilirsiniz.
- Garbage Day’de, yapay zekâya dayalı çalışmaların meslekleri nasıl etkileyeceği yönünde çok keyifli bir yazı paylaşılıyor. Bu konuda yapılan bir araştırmadan temellenen yazıda, kaybolup gideceği düşünülen meslek çığırtkanlığı eleştiriliyor. İlgililer için keyifli bir okuma olacaktır.
- Kodlamanın haber odalarına entegrasyonun sağlayacağı faydalar üzerine, deneyimle elde edilmiş bilgileri içeren ve Source’ta yayımlanan kısa yazıyı paylaşıyorum.
- The AiEdge haber bülteninde, Python aracılığıyla ağ analizini aktaran bir yazı yayımlandı. Seriyi takip etmek isteyenler için ekliyorum.
- Mapping Journalism on Social Platforms’da, The Economist’in milyonlara erişen haber bülteni ve LinkedIn ile ilişkisine dair söyleşi yer alıyor. Süreç ile ilgilenenler için linki ekliyorum.
- New York Times’ta yer alan haberde; Antakya’nın sokakları, tarihi yapıları, yıkılmadan önceki hâlleri ile bir arada paylaşılmış. Haberde drone görüntüleri ile Google Maps’ten alınan görseller birlikte değerlendirilmiş.
- New York Times’ta yer alan bir diğer haberde ise GPT-4 ile GPT-3.5’in istemlere verdikleri yanıtlar karşılaştırılmış. Haberde de yer aldığı gibi GPT-4’ün bir önceki sürüme göre kayda değer gelişme sağladığı fark ediliyor. Fakat hâlâ bazı noktalarda sorunlar var.
- GPT ile yapılan çalışmalar arasında en dikkatimi çekenlerinden biri, LangChain’i de kullanarak farklı dillerdeki belgelerde aradığımız yanıtları bulmaya yardımcı olması üzerineydi. Linkte yer alan rehberde de gördüğümüz üzere, bizlere çok yabancı gelebilecek metinler içerisinden, sorgularımıza verimli yanıtlar alınabiliyor.
- Chomsky’nin, gerçek zekâ ile yapay zekânın sınırlarını karşılaştırdığı ve daha sonra ChatGPT’yi ahlaki sınava sokarak sınıfta bıraktığı New York Times’ta yer alan yazıyı paylaşıyorum.
- DataJournalism.com’da, veri görselleştirmelerini herkes için erişilebilir hâle getirmenin ipuçlarının yer aldığı bu yazıyı paylaşmak istiyorum. Ülkemizde gelişme ve yayılma sürecini yeteri kadar sağlamamış olan bir pratik için bahsi geçen nüanslar detaycı olarak görünebilir. Fakat daha başlangıçta bu detayları düşünmek yararlı olacaktır.
- Simon Rogers, veri hikâyelerinin hazırlık sürecinde yapay zekâya başvurulduğu çalışmalardan öne çıkanları derleyen bir blog yazısı paylaştı. Yazıda yer alan haberlerden bazılarına geçmişte değinmiştim. Bu derlemeyi de ayrıca eklemek istedim.
- Daha önce kullanmadığım çevrimiçi araçları nadiren burada paylaşıyorum. ReadyMapper da bu istisnalardan biri olarak yerini aldı. Geçtiğimiz bültende, yaşadığımız depremin ardından oluşturulan afet haritalarına ve açık verilerin önemine değinmiştim. Ayrıca CrisisReady’nin deprem bölgesindeki insani ve ticari hareketlere dayalı sosyal ağlardan topladığı verileri paylaşmıştım. CrisisReady’nin de başvurduğu ReadyMapper ise kriz anlarında, verilerin haritalama sürecine katkı veriyor. Bu araçla ilgili bilgi edinmek için ilgili yazıyı paylaşıyorum.
- Twitter akışımızda Elon Musk’ın kendisiyle birlikte birçok popüler ismin paylaşımlarını sürekli görüyoruz. Casey Newton Platformer haber bülteninde, herkese eşit davranmaktan söz eden Elon Musk’ın daha fazla görünürlük sağladığı 35 kişilik VIP listesi olduğunu öne sürdü. Bu listede LeBron James’ten Ocasio-Corteze birçok isim yer alıyor.
- Journo’da Sigma ödüllerinin kazanan haberlerinin paylaşıldığı bir içerik yayımlandı. The Markup ve The Associated Press iş birliğinde yayımlanan ağ ve ırk eşitsizliğini ilişkilendiren habere de dikkat çekerek paylaşmak istedim.
Bir yanıt yazın