Çevrimiçi gazetecilik ve veri gazeteciliği üzerinde dersler veren ayrıca BBC’nin veri birimine danışmanlık yapan Paul Bradshaw’ın, pandemiye dair nasıl veri hikâyeleri oluşturulabileceği üzerine 23 Nisan’da DataJournalism.com‘a yazdığı yazının önemli bölümlerini kendisinin de izniyle sizlere aktarıyorum:

Kısa Vadede Hikâyeler
Çoğu ülkede ve çoğu alanda, verilerin toplanması ile yayımlanması arasında bir gecikme oluşur. Veri gazetecileri genellikle birkaç ay önce gerçekleşen olaylarla ilgili yeni verileri ya da uzun vadeli trendleri aktarırlar ancak koronavirüs krizinin içindeyken bu alışkanlıklar geçerli olmayabilir. Özellikle sağlık kurumlarından ve istatistik sağlayan makamlardan gelen günlük güncellemeler hevesle beklenirken. Peki hazırladığınız içeriklere nasıl yeni bir şey ekleyebilirsiniz? Bağlamsal veriler özellikle böyle bir zamanda yararlı olabilir ve bir sorunun altında yatan kilit noktaları yakalamak, hangi bağlamın haber değeri olduğuna odaklanmanıza yardımcı olabilir. Örneğin, koronavirüs krizi karantina uygulaması sürerken ölümcül bir hastalık değildir: Tedavi etme kapasitemiz bozulduğunda ölümcül bir hastalıktır. Ve çoğu hükümetin stratejisi, hastalığın yayılmasını durdurmak değil, hastanelerin kapasitelerinin aşılmamasını sağlamak için hastalığı yavaşlatmaktır. Bu bağlamda hangi veriler önemlidir? Ventilatör sayısı özellikle incelenen bir veri noktası; koruyucu ekipman miktarı ise başka bir noktadır. Hastanelerin sayısı ve konumları; sağlık personelinin sayısı ve yatak sayısı… Bunlar bu kapasitenin tüm parçaları ve hikâyenin yeni bir şey verebilecek tüm yönleridir. Bunlara ilişkin veriler; daha fazla hastane inşa etme, yatak ekleme, personeli izinden/emeklilikten geri döndürme gibi konularda daha fazla bağlam eklemeden önce, bir ülkenin veya bölgenin talepleri karşılayabilme potansiyeli için bir temel oluşturmamızı sağlar. Virüs hakkında daha fazla bilgi edindikçe yeni bağlam yolları açılacaktır. Etnik köken bir faktörse, bunu nasıl bağlama koyabiliriz? Bitişik nizam evler bir faktör ise, yerleşim ile ilgili durumun nasıl resmini çizebiliriz? Bağlam hem zaman hem de uzam yoluyla eklenebilir: Hastane yataklarının sayısında artma ya da azalma var mı? Bölgenizde veya ülkenizde diğer yerlerden daha mı fazla veya daha mı az? Her ikisini de, değişim oranının (zaman) diğer alanlarla (uzam) nasıl karşılaştırdığına bakarak birleştirebilirsiniz.
Bir hikâyenin yeniliği sadece yaslandığı verilerde değil, verilerin sizi sormaya yönelttiği sorularda yatmaktadır.
Verileriniz, ülkenizde diğerlerinde olduğu kadar çok yatak olmadığını söylüyorsa; uzmanlara, kuruluşlara ve politikacılara bunun neden böyle olduğunu, bu konuda ne yapılması gerektiğini sorabilirsiniz veya bu konuda neler yapılıyor ya da sizi yeni bir yöne götüren başka bir soru yöneltebilirsiniz.
Veri toplamak için uğraşıyorsanız, veri eksikliğinin veya hatalı verilerin genellikle kendi başına haber değeri olduğunu unutmayın.
Etnik kökene ilişkin veri eksikliği, politikacılar ve baskı gruplarının uyarıları hakkında bir hikâyenin önünü açabilir; Hastane dışındaki ölümlerle ilgili veri eksikliği, neden sayılmadığına dair sorulara, bakım evlerindeki göstergelere ilişkin sorgulamalara ve gerçekten kaç kişinin ölmekte olduğuna dair açıklamaların önünü açabilir. Politikacılar ve sağlık yöneticileri tarafından sunulan verileri dikkatle incelemek gerekir: Birleşik Krallık’ta hükümetin günlük açıklamaları tekrar tekrar ve yanlış bir şekilde İngiltere’nin hastanelerdeki koronavirüs kaynaklı ölüm sayısına bağlı olarak Fransa’dan daha az can kaybı yaşandığını gösterdi.

The Health Service Journal, İngiltere hükümetinin bu görseline, hastane ölümleri karşılaştırıldığında Fransa’nın olması gereken yerini belirten bir işaret ekledi.
Sağlığın Ötesine Geçmek
Koronavirüs kaynaklı ölümleri önleme çalışması ulusal bir çabadır, her vatandaşın kanıksadığı üç geniş kategoride süreç tanımlanabilir: Koronavirüs ile enfekte olanlar Yayılmayı yavaşlatmak için evde kalması istenenler Seyahat etmesine ve çalışmasına izin verilen ‘önemli’, ‘hayati’ ve ‘kilit çalışan’ rolleri olanlar Her birinin etrafında, farklı şekillerde etkilenen bir bağlantı sistemini eşleyebilirsiniz. Burada ayrıntılı olarak yazdığım bu süreç, etkilenen bir kişiyle başlamayı ve ardından sizi yönlendirdikleri insanlara, kuruluşlara, kavramlara, belgelere ve verilere geçmeyi içerir. Örneğin, hastalığa kimin yakalandığı, hangi belirtileri gösterdikleri, hangi tedaviye ihtiyaç duydukları ve hayatta kalıp kalmadıkları bir dizi aşamadan ve temel demografiden toplumumuzdaki bölünmeler üzerine (yaş, cinsiyet, etnisite) bir düşünceye dönüşen bir hikâye. Ve bu verilere dayanan bir hikâye. Dolaylı olarak etkilenenler hakkında da benzer bir hikâye oluşturulabilir. Eşlerinden, ebeveynlerinden, çocuklarından (belki de ona bakması gereken) veya kardeşlerinden ayrılmak durumunda kalanların deneyimlerinde görülebilecek kalıplar, sistemli başarısızlıkları veya başarıları vurgulayabilir hatta eşitsizlikleri de görünür kılacaktır.

Mecburi olarak çalışmakta olan işçiler, dikkate alınması gereken ikinci bir birbirine bağlı sistem serisi sunar: Sağlık çalışanları ve bakım evlerinde çalışanlar ön cephede olabilir ancak yöneticilerin de kaynakları koordine etmesi gerekir; bu kaynakları sağlamak için tedarik zincirleri; tesislerdeki işleyişin yürümesi için görev alan temizlik görevlileri ve diğer çalışanlar; öğretmenler ve onların çocuklarının bakımı; hastanelere ulaşımı sağlayanlar, beslenmek için süpermarketler; kuralların uygulanması için polisler; ve evet, bilgilenmek için gazeteciler; onların deneyimleri ve endişeleri üzerine odaklanmak ve ışık tutmak, karar alıcıları incelemek, kapasitesinde çalışabilen hastanenin kapasitesini aşan bir hastaneye dönüşmemesi arasındaki farkı yaratabilir. Bu düzeyde bile eğitim, sosyal bakım, ulaşım, medya, siyaset ve gıda kaynaklarına dokunuyoruz. Bunların her biri planlanıp veri kaynaklarıyla keşfedilebilir. Göz önünde bulundurmayabileceğiniz diğer rolleri bulmak için bu işçilerin resmi tanımlarına bakmaya değer. Örneğin cenaze personeli ve finansal hizmet sektöründekiler İngiltere’de kilit çalışan listesine dahil edilirken ABD listesinde barajlardan, nükleer reaktörlerden ve atıklardan bahsediliyor. Diğer herkes için son seviye, ve çoklu etkilerin söz konusu olduğu noktaya bakabiliriz:
Tamamen kapanmak zorunda olan sektörler (örneğin restoranlar, turizm, güzellik merkezleri ve spor salonları)
Çevrimiçi ortama büyük ölçüde uyum sağlamak zorunda olan sektörler (örneğin eğitim, dini organizasyonlar ve bazı işletmelerin etkinlikleri)
Operasyonlarını azaltmak zorunda kalan sektörler (örneğin taksiler, diş hekimleri, yakıt ve enerji sağlayıcıları, büro malzemeleri, otomotiv servisleri veya yasal hizmetler)
Faaliyetlerini artırmak zorunda kalan sektörler (örneğin eve teslim tabanlı perakende satışlar, YouTube fitness ve yoga videoları veya oportünistler)
Bazı sektörler elbette birden fazla kategoriye girecek – ve verileri bulmak bize durumun nerede, ne zaman, ne kadar ve nasıl olduğunu anlatacak. Görünür olan işletmelerin birçoğunun arkasında görünmez bir yapı olduğunu unutmayın. Örneğin restoranlar; çiftliklere, tarım işçilerine ve gıda tedarikçilerine yaslanırlar. Elektirik ve yakıt kullanırlar, temizlik görevlileri kiralarlar ve reklam satın alırlar. Bu sistemleri haritalamak sizi aklınıza gelmemiş olabilecek endüstrilere -verilere- yönlendirebilir. Sonra toplumun görünmeyen kısımları var. Örneğin “karapara” ekonomisi de etkilenir: Seks işçileri gelir elde etmek için kendilerini riske atarken uyuşturucu kullanımı da kesintiye uğrar, fiyatlar etkilenir ve uyuşturucu satıcıları da durumu benimser. Daha geniş kapsamda, elden nakitle çalışmaya bağımlı olanlar durumu sürdüremez. Ve karşılığı ödenmeyen işler ortaya çıkar.
Kuralları Değiştirmek, Davranışları Değiştirmek
Kurallar değiştikçe insanların davranışları da değişir. Ufak anekdotlar (sürücü otoyolda 240 km/h yapıyor), davranışların ne kadar sıra dışı olduğunu bulmak için teşvik edici olabilir. İlgili kurumlardan (bu durumda polis güçleri) şu anda bu tip davranışlarla ilgili verileri isteyebilirsiniz ve eğer herkese açık veri varsa daha geniş olay kategorileri (örn. Trafik suçları) hakkındaki verileri inceleyebilirsiniz. Aynı zamanda, hikâyeyi bağlama oturtabilmek için geçmiş verileri de ekleyebilirsiniz. “Kişiler kuaföre gitmelerine izin verilmediğinde ne yaparlar?” gibi sorular da sizi başka hikâyelere götürebilir. Google Arama Trendleri bunlardan bazıları için özellikle yararlı olabilir. Bölgenizde bulunan kişiler yalnızca “saç boyama” gibi şeyleri aramaz aynı zamanda “saç boyasının kıyafetlerden nasıl çıkarıldığı” gibi ilgili sorgulamalar da yapar.

İnsanların konuşmalarında değişen kalıpları izleyebilmek için sosyal medya sitelerinden paylaşım örneklerini kazımak istiyorsanız Dataminr veya Crowdtangle gibi sosyal medya izleme hizmetlerini kullanabilirsiniz*. Örneğin Brandwatch, sosyal medya sohbetlerini analiz etti ve stokçuluk/istifçilik gibi davranışların zirveye ulaşmasından hemen önce marketlerde ürünlerin kalmadığına dair paylaşımların zirve yaptığını keşfetti. Bununla birlikte sohbetleri kazıma ile ilgili en zor şey, bir şey hakkında sadece konuşmak ile gerçek davranışı yansıtan konuşma arasındaki ayrımı yapmaktır. Brandwatch sohbet analizini, “stokta yok” konuşmalarının ne zaman zirveye çıktığı ile çevrimiçi perakendecilerin verilerini kazıyarak tamamlamaktadır.
Fiziksel hareket ile sanal hareket yer değiştirdiğinde, veri izlerini farklı yönlere bırakır.
Birçok uygulama geliştiricisi ve web sitesi sahibi, ister mevcut durum için özel olarak geliştirilmiş uygulamalar olsun, ister karantina öncesi kullanıcı davranışının nasıl değiştiğini gösterebilen uygulamalar olsun, üyeleri hakkında içgörü sağlayabilir. Bu konuda New York Times’ın “Virüs İnternet Kullanımımızı Değiştirdi” yazısı en kapsamlı örneklerden biridir. Fitness veya seyahat temalı hareketleri izleyen uygulamalar bariz adaylar olabilir; ancak evde çalışma, yemek pişirme ve malzemelerin kullanılabilirliği (örneğin tarif) uygulamalarını suç gibi davranışlara ışık tutabilecek kadar etkili olabilecek durumları göz ardı etmeyin. Uygulama şirketlerine üçüncü parti hizmetleri sunan şirketlere olduğu gibi işletmeler ve yetkililer tarafından kullanılan uygulamalara ve çevrimiçi hizmetlere de bakmayı unutmayın: Örneğin, Reuters’in seyahat alışkanlıklarını değiştirmeyle ilgili makalesi, bir mobil analiz şirketinin verilerine dayanıyordu. YouTube ve diğer platformlarda tükettiğimiz içerik ve büyük e-ticaret sitelerinde en çok satanlar da ölçülebilir (genellikle kazıma yoluyla) ve analiz edilebilir. En önemli nokta, ilgilendiğiniz konuyla ilgili öğeleri veya terimleri belirlemek olacaktır.
Veriler Hakkında Yaratıcı Düşünmek
Verinin “e-tablolar” ya da “sayılar” anlamına gelmediğini hatırlamak önemlidir. Veri yapılandırılmış herhangi bir enformasyondur:
Belirli bir kalıpta biçimlenen web sayfaları, belgeler ya da bir şekilde ölçülebilen sosyal medya paylaşımları veya olaylar olabilir. Ayrıca veriler, ‘istatistik’ anlamına da gelmez. İstatistikler (“devlet” kelimesiyle aynı kökten -state/statistics) genellikle kamu yöneticileri tarafından sağlanır. Ama biz, özel kuruluşlardan da veri kaynağı bulabiliriz. Bunu anlamak ve yapılandırılmış verileri ve ortaya çıkardığı fırsatları tespit edebilmek önem taşır aksi takdirde çarpıcı hikâye ve fikirler gözden kaçabilir. Bazen derleme ve sınıflandırma yoluyla yapılandırılmış verileri kendiniz oluşturabilirsiniz. Örneğin BBC’nin olayların zamanlarını, okuyucunun farklı ülkelerin pandemiye nasıl tepki verdiğini karşılaştırmasını sağlayan grafiklere nasıl dönüştürdüğüne bakın.


Bir yanıt yazın